Η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου του 2025
Η Έκθεση για το Κράτος Δικαίου του 2025, που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν), παρέχει μια εκτενή αξιολόγηση των προσπαθειών της Ελλάδας να ενισχύσει το νομικό της πλαίσιο και να εναρμονιστεί με τις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκθεση εντοπίζει σημαντικά βήματα προόδου στην υποστήριξη των δικαστικών και δημοκρατικών θεσμών της χώρας, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει τις προκλήσεις που παραμένουν για την πλήρη συμμόρφωση στις προσδοκίες της ΕΕ.
Πρόοδος και Προκλήσεις στον Δικαστικό Τομέα
Το κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ελλάδα, θεμελιώδες για την ευρύτερη έκθεση της ΕΕ, αναδεικνύει αξιοσημείωτες προόδους, επίμονες προκλήσεις και συγκεκριμένες συστάσεις για την περαιτέρω ευθυγράμμιση του δικαστικού και κοινωνικού συστήματος της χώρας με τα ευρωπαϊκά πρότυπα.
Θετικές Παρατηρήσεις: Δικαστικές Μεταρρυθμίσεις και Ψηφιακή Πρόοδος
Σύμφωνα με την έκθεση της Κομισιόν, η Ελλάδα έχει προχωρήσει σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανεξαρτησία και την αποδοτικότητα του δικαστικού της συστήματος. Μια ιστορική μεταρρύθμιση το 2023, η οποία βελτιώθηκε περαιτέρω τον Μάιο, περιλαμβάνει τη συμμετοχή της δικαιοσύνης στη διαδικασία διορισμού ανώτατων δικαστικών, όπως οι πρόεδροι και αντιπρόεδροι του Αρείου Πάγου και του Συμβουλίου της Επικρατείας. Αυτή η αλλαγή, που εμπεριέχει μια μη δεσμευτική γνώμη από τις διοικητικές ολομέλειες αυτών των δικαστηρίων, έχει γίνει ευρέως αποδεκτή στον νομικό τομέα ως αντανάκλαση της προόδου προς την δικαστική αυτονομία.
Η δέσμευση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε συνταγματική αναθεώρηση για την ενίσχυση αυτού του πλαισίου, η οποία έχει προγραμματιστεί για αργότερα φέτος, δείχνει τη συνεχή εστίαση στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού στη δικαιοσύνη.
Η εφαρμογή ενός νέου δικαστικού χάρτη, που τέθηκε σε εφαρμογή από τον Σεπτέμβριο του 2024, έχει βελτιώσει την αστική και ποινική δικαιοσύνη μέσω της συγχώνευσης ειρηνοδικείων με πρωτοδικεία. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα από έρευνες της Παγκόσμιας Τράπεζας και κυβερνητικά δεδομένα δείχνουν υποσχόμενες τάσεις για τους χρόνους επεξεργασίας υποθέσεων. Παράλληλα, η Ελλάδα ενισχύει τις ψηφιακές της προσπάθειες με εισαγωγή απομακρυσμένων ακροάσεων στις ποινικές διαδικασίες και τη δυνατότητα παρακολούθησης της προόδου των υποθέσεων στο διαδίκτυο. Τα ηλεκτρονικά συστήματα διαχείρισης υποθέσεων αναμένονται να είναι πλήρως λειτουργικά μέχρι τις αρχές του 2026, συνεισφέροντας καθοριστικά στην δικαστική αποδοτικότητα.
Στον τομέα της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, η έκθεση επισημαίνει την «σημαντική πρόοδο» στην προστασία των δημοσιογράφων, κυρίως μέσω της υιοθέτησης νομοθετικών μέτρων κατά των καταχρηστικών αγωγών. Αυτά τα μέτρα είναι σε ευθυγράμμιση με το Μνημόνιο Συνεργασίας του 2024 και τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την ασφάλεια των δημοσιογράφων.
Αρνητικές Παρατηρήσεις: Προκλήσεις για την Ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης
Παρά τις θετικές εξελίξεις, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Η Επιτροπή τονίζει ότι η αντίληψη της δικαστικής ανεξαρτησίας έχει μειωθεί, με μόλις το 38% του κοινού να την αξιολογεί ως «αρκετά ή πολύ καλή» το 2025, σε σύγκριση με το 55% το 2023. Στις επιχειρήσεις, η αντίληψη είναι ελαφρώς καλύτερη στο 49%, αλλά παραμένει χαμηλότερα από το 60% του 2021. Υποθέσεις υψηλού προφίλ φαίνεται να έχουν υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού, και είναι προφανές ότι απαιτείται προτεραιότητα στη αποκατάσταση αυτής της εμπιστοσύνης.
Σημαντική συζήτηση γίνεται γύρω από ένα αμφιλεγόμενο περιστατικό τον Μάρτιο του 2025, όταν ο Πρόεδρος του Αρείου Πάγου διέταξε έρευνα για πιθανές πειθαρχικές ευθύνες δικαστών με βάση τις αποφάσεις τους. Η Επιτροπή επισημαίνει την ανάγκη οι πειθαρχικές ενέργειες να διενεργούνται με προσοχή, καθώς διαφορετικά αυτό μπορεί να υπονομεύσει τη δικαστική ανεξαρτησία. Ενώσεις δικαστών και ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών επισημαίνουν ότι οι δικαστικές αποφάσεις θα πρέπει να υπόκεινται μόνο σε ένδικα μέσα, και όχι σε πειθαρχικά μέτρα.
Όσον αφορά την καταπολέμηση της διαφθοράς, η έκθεση δείχνει ότι η Ελλάδα έχει σημειώσει κάποια πρόοδο στη διώξη υποθέσεων διαφθοράς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων υψηλού επιπέδου. Ωστόσο, η πρόοδος παραμένει ανεπαρκής και απαιτείται πιο αποφασιστική δράση. Το πλαίσιο για τους λομπίστες απαιτεί επίσης βελτίωση, ιδίως όσον αφορά τον ορισμό και την εφαρμογή των σχετικών κανονισμών.
Η έκθεση αναφέρει ότι η πρόοδος στην αξιολόγηση του νομικού πλαισίου που διέπει τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΜΚΟ) είναι περιορισμένη. Οι πολύπλοκες διαδικασίες εγγραφής και η έλλειψη δέσμευσης για διάλογο δυσχεραίνουν τη λειτουργία των ΜΚΟ, περιορίζοντας την ικανότητά τους να συμβάλλουν στην δημόσια πολιτική.
Συστάσεις: Οδικός Χάρτης για Συνεχόμενη Μεταρρύθμιση
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει μια σειρά συστάσεων για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και την αξιοποίηση των προόδων στην Ελλάδα. Πρώτον, ενθαρρύνεται η συνέχιση της ενίσχυσης των διώξεων και των τελικών αποφάσεων, ειδικά σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου. Η βελτίωση του νομικού πλαισίου για το lobbying και η εξασφάλιση της αποτελεσματικής εφαρμογής του είναι επίσης κρίσιμης σημασίας.
Στην προστασία των δημοσιογράφων, προτείνεται να γίνουν συνεχείς προσπάθειες για την καταπολέμηση των καταχρηστικών αγωγών και για τη διασφάλιση της ασφάλειάς τους, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές πρακτικές. Όσον αφορά την κοινωνία των πολιτών, η Ελλάδα καλείται να απλοποιήσει τις διαδικασίες εγγραφής των ΜΚΟ και να αναπτύξει έναν δομημένο διάλογο για να υποστηρίξει τη λειτουργία τους.
Στο δικαστικό σύστημα, προτείνονται συνεχείς προσπάθειες για την εμπλοκή της δικαιοσύνης στη διαδικασία διορισμών και την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού. Η πρόταση για πρόβλεψη περιόδου αποχής μετά τη συνταξιοδότηση δικαστών που προτάθηκε από την Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων μπορεί να ενισχύσει την αντίληψη της ανεξαρτησίας.
Συνολικά, η έκθεση παρουσιάζει μια Ελλάδα που έχει επιτύχει απτές προόδους στην ενίσχυση των δικαστικών και δημοκρατικών της θεσμών, αλλά αντιμετωπίζει επιπρόσθετα εμπόδια για την πλήρη ευθυγράμμιση με τις προδιαγραφές της ΕΕ, απαιτώντας επίσης αναγκαίες συνταγματικές αλλαγές.
