Γράφει η Πόπη Γαρούφα Χαριτωνίδου – Αρχαιολόγος- Ιστορικός Τέχνης-Συγγραφέας
Στην περιοχή της Αμφίπολης, νότια του αρχαιολογικού χώρου, βρίσκονται τα ερείπια μιας εξαιρετικά σημαντικής οικίας, η οποία αποκαλύφθηκε το 1982 από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη. Η οικία αυτή, γνωστή και ως “Ελληνιστική”, δεν ανήκει στην ελληνιστική περίοδο, όπως υποστηρίχθηκε από τον ίδιο τον Λαζαρίδη, αλλά χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., στην εποχή των Τημενιδών.
Η ανασκαφή αποκάλυψε δύο μεγάλα δωμάτια, μία αυλή και πλήθος ευρημάτων. Στο πρώτο δωμάτιο, οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με έντονα χρώματα και απεικονίσεις γεωμετρικών μοτίβων, όπως ρόμβοι και ορθογώνια παραλληλόγραμμα, θυμίζοντας έντονα τον πρώτο πομπηιανό ρυθμό, ο οποίος εμφανίζεται αργότερα σε κτίρια της Πομπηίας. Η διακόσμηση περιλαμβάνει ζωηρά χρώματα όπως κόκκινο, πράσινο, κίτρινο, καφέ και μαύρο, με ορθογώνιους πίνακες ύψους 1,40 μ. που χωρίζονται με ιωνικούς κίονες, οι οποίοι αποδίδονται με φωτοσκίαση. Χαρακτηριστικό της διακόσμησης είναι τα εγχάρακτα κυκλικά περιγράμματα στις έλικες των κιονοκράνων, που ήταν διακοσμημένα με επικολλημένα κοσμήματα από μαρμαροκονίαμα.
Στο δεύτερο δωμάτιο, το οποίο αποκαλύφθηκε το 1983, οι τοίχοι φέρουν λευκά κονιάματα που μιμούνται ψευδοϊσόδομη τοιχοποιία. Το ύψος του διατηρημένου βόρειου τοίχου φτάνει τα 3,65 μ., ενώ οι κονιασμένοι δόμοι φέρουν εγχάρακτες γραμμές σε ερυθρό και μαύρο χρώμα. Η μίμηση ψευδοϊσόδομης τοιχοποιίας παρουσιάζει ομοιότητες με τον περίβολο του λόφου Καστά, καθώς και με το διάκοσμο της εισόδου του τάφου.
Το γεγονός ότι η οικία βρισκόταν λίγα μέτρα από την Πύλη Δέλτα, έχοντας μπροστά της την κύρια είσοδο του λιμανιού της Αμφίπολης (γνωστή και ως “Πύλη Αυγούστου”), ενισχύει την άποψη ότι πρόκειται για σημαντική οικία της εποχής των Τημενιδών. Επιπλέον, η αποκάλυψη νέων επιπέδων με ψηφιδωτά, λόγω της διάβρωσης από τις βροχοπτώσεις, αποδεικνύει την πολυεπίπεδη φύση της κατασκευής, με συνολικά τέσσερα επίπεδα(τα δύο είχαν βρεθεί επί Λαζαρίδη).
Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και διακόσμηση της οικίας αποδεικνύει την επιρροή που ασκούσε το ταφικό μνημείο του λόφου Καστά στην κοινωνία της Αμφίπολης ακόμη και 200 χρόνια μετά την κατασκευή του. Η ύπαρξη κοινών διακοσμητικών στοιχείων και μοτίβων υποδηλώνει ότι το μνημείο ήταν όχι μόνο ορατό αλλά και επισκέψιμο, ενδεχομένως λειτουργώντας ως σημείο αναφοράς για την τοπική κοινωνία.
Ωστόσο, η φύση, με τη διάβρωση και τη σταδιακή αποκάλυψη νέων στοιχείων, συνεχίζει να φέρνει στο φως την ιστορική αλήθεια, αποκαθιστώντας την σημασία της Μακεδονικής οικίας των Τημενιδών στην ιστορική μνήμη.
Αρχαίο γυμνάσιο
Το κτίριο του Γυμνασίου (Παλαίστρα) πρέπει να ιδρύθηκε στην Ελληνιστική εποχή, ίσως όμως και στο τέλος της Κλασικής, όπως μαρτυρούν τα αγγεία, τα νομίσματα (τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ μέχρι τον 1ο αιώνα μ.Χ., μεταξύ αυτών Φιλίππου Β’ και Μεγάλου Αλεξάνδρου) και οι επιγραφές. Μετά από επεκτάσεις και προσθήκες λειτούργησε ως τους πρώιμους αυτοκρατορικούς χρόνους, οπότε πρέπει να καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγια. Η ανασκαφική έρευνα απέδειξε ότι το Γυμνάσιο δεν περιοριζόταν μόνο στη Παλαίστρα, αλλά επεκτεινόταν και στο γύρω από αυτήν χώρο αποτελώντας ενιαίο κτιριακό συγκρότημα.
Βόρεια από την παλαίστρα αποκαλύφθηκε τμήμα στοάς, ο ξυστός ή κατάστεγος δρόμος, που χρησίμευε για την άσκηση των αθλητών στο δρόμο σε περίπτωση κακοκαιρίας. Η έρευνα και η μελέτη των κτιρίων και των ευρημάτων τους, καθώς και τα δυο βεβαιωμένα ανασκαφικά στρώματα καταστροφής από πυρκαγιά, δείχνουν ότι: το αρχικό κτίριο καταστρέφεται βίαια, ίσως μετά από επίθεση, λεηλασία και πυρκαγιά. Το Γυμνάσιο είχε ιδιαίτερη ακτινοβολία σε μια τόσο σπουδαία και ιστορική πόλη, η οποία διαδραμάτισε συχνά πρωτεύοντα και καθοριστικό ρόλο, όχι μόνο στη Μακεδονία την εποχή του Φιλίππου Ε’, ή και αρχαιότερα σύμφωνα με μερικά ευρήματα και κάποιες ενδείξεις, αλλά και διεθνώς, με την οργάνωση ετήσιων αγώνων στην πόλη από τον Αιμίλιο Παύλο, καθώς και με τις επισκέψεις υψηλών αξιωματούχων.
Μια σημαντική επιγραφή που ανακαλύφθηκε το 1984 από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Λαζαρίδη στη βόρεια στοά του γυμνασίου της Αμφίπολης.,δεν είναι άλλος από τον Εφηβαρχικό Νόμο της Αμφίπολης. Χρονολογείται στο 21 π.Χ. ή, σύμφωνα με νεότερες εκτιμήσεις, στο 23-22 π.Χ. Η επιγραφή αποτελείται από 139 στίχους και παρέχει λεπτομερείς πληροφορίες για την εκπαίδευση των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα, την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της.
Το κείμενο ξεκινά με μια εισαγωγή που αναφέρεται στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εφηβάρχου, όπως η απογραφή των εφήβων, η επιβολή ποινών και ο έλεγχος του θεσμού από τους πολιτικούς άρχοντες. Στη συνέχεια, περιγράφονται οι διδάσκοντες του θεσμού, όπως ο παιδοτρίβης, ο ακοντιστής, ο τοξότης και ο πωλοδαμαστής, καθώς και το πρόγραμμα εκπαίδευσης, το οποίο περιλάμβανε γυμνικά αγωνίσματα και δραστηριότητες όπως τοξοβολία, ακοντισμό, σφενδονισμό, λιθοβολία, ιππασία και ακοντισμό από ιππασίας. Επιπλέον, ο νόμος καθορίζει την υποχρεωτική συμμετοχή των εφήβων σε γυμνικούς αγώνες που οργανώνονται στο γυμνάσιο και σε εφηβικούς αγώνες άλλων πόλεων. Τέλος, αναφέρεται στον έλεγχο της επιμέλειας και της ευκοσμίας των εφήβων, στη διάρκεια του θεσμού, στην ενδυμασία τους και στη συμμετοχή τους σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο νόμος δεν περιλαμβάνει αναφορές σε μη αθλητικές δραστηριότητες, όπως η ρητορική ή η μουσική εκπαίδευση, υποδηλώνοντας ότι η εφηβική εκπαίδευση στην Αμφίπολη επικεντρωνόταν κυρίως στη στρατιωτική και αθλητική προετοιμασία των νέων. Αυτό αντικατοπτρίζει τη σημασία που αποδιδόταν στην καλλιέργεια αρετών όπως το θάρρος, η μαχητικότητα, η τόλμη, η υπακοή στους νόμους, η ευεξία, η ευκοσμία, η ευταξία και η φιλοπονία.
Παρά τη σημασία του, ο Εφηβαρχικός Νόμος της Αμφίπολης παραμένει αδημοσίευτος μέχρι σήμερα. Η μελέτη του συνεχίστηκε από την Καλλιόπη Λαζαρίδου, κόρη του ανασκαφέα Δημήτρη Λαζαρίδη. Σύμφωνα με την ίδια, ο νόμος δεν παρέχει στοιχεία σχετικά με το ταφικό μνημείο του τύμβου Καστά.
Το αρχαίο θέατρο της Αμφίπολης αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Βρίσκεται σε αμφιθεατρική θέση με θέα προς τις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα και τα γύρω βουνά. Το 1965, ο αρχαιολόγος Δημήτρης Λαζαρίδης πραγματοποίησε δοκιμαστικές τομές στην περιοχή, αποκαλύπτοντας δύο παράλληλους τοίχους με έναν πήλινο αγωγό μεταξύ τους, καθώς και μια μαρμάρινη διακοσμημένη βάση στήλης κοντά στο αρχαίο Γυμνάσιο. Επιπλέον, ένας μεγάλος κτιστός αποχετευτικός αγωγός, που ξεκινά από τον πιθανό χώρο του θεάτρου και διασχίζει το Γυμνάσιο, ενισχύει την υπόθεση για την ύπαρξη του θεάτρου σε αυτήν την τοποθεσία.
Το 2017, το Υπουργείο Πολιτισμού, η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και ο Δήμος Αμφίπολης υπέγραψαν προγραμματική σύμβαση ύψους 20.000 ευρώ για την έναρξη αρχαιολογικών ερευνών με στόχο τον εντοπισμό του αρχαίου θεάτρου. Οι έρευνες περιλάμβαναν γεωφυσική διασκόπηση από το Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ακολουθούμενη από διερευνητικές δοκιμαστικές τομές στα υποδεικνυόμενα σημεία. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι σε αρκετό βάθος μπορεί να βρίσκονται η ορχήστρα και οι πρώτες σειρές εδωλίων του θεάτρου. Σε περίπτωση εντοπισμού τους, θα ακολουθήσουν ανασκαφές και προσπάθειες αναπαράστασης του αρχαίου θεάτρου.
Η ανακάλυψη και η ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου της Αμφίπολης θα προσθέσει σημαντική αξία στην κατανόηση της ιστορίας και του πολιτισμού της περιοχής, προσφέροντας παράλληλα νέες ευκαιρίες για πολιτιστικές εκδηλώσεις και τουριστική ανάπτυξη.
Τύμβος Καστά
Στην έρευνά μου για τα επιστύλια του μνημείου στον Καστά Αμφίπολης, διερευνώ συμβολικές και μυθολογικές διαστάσεις μέσα από πολύπλοκες εικονογραφικές αναπαραστάσεις:
Κεντρικά Ερευνητικά Ζητήματα:
- Συμβολισμοί σχετικοί με τη Νίκη
- Παρουσία Αρπυιών
- Θεματική ψυχοπομπής
- Σχέσεις με τον κύκλο ζωής και θανάτου
Εικονογραφικά Στοιχεία:
- Φτερωτές μορφές (Βορέας, Νότος)
- Πιθανή παρουσία Σφίγγας
- Μιξογενή όντα
- Αλληγορικές σκηνές
Πιθανή Σύνδεση:
- Αναπαράσταση Διονυσιακών τελετών
- Συμβολική απεικόνιση ταφικών εθίμων
- Μυθολογικές αναφορές
Η έρευνά μου επιχειρεί μια ολιστική προσέγγιση στην ερμηνεία των επιστυλίων, συνδυάζοντας αρχαιολογικά, μυθολογικά και κοινωνικά ερμηνευτικά πλαίσια.
Στον παρακάτω σύνδεσμο γίνεται ανάλυση όλων αυτών καθώς και άλλων θεμάτων https://independent.academia.edu/PopiGaroufaHaritonidou
ΕΠΙΣΗΣ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΜΦΙΠΟΛΗ ΜΕ ΤΙΣ 4 ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ ΤΟ ΕΠΙΣΚΟΠΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΕΡΟΚΕΝΤΡΟ ΝΑΟ
Οι πρώτοι χριστιανικοί πυρήνες, πιθανώς μέσω του Παύλου και των μαθητών του( Μετά τις περιπέτειες στους Φιλίππους, η Αμφίπολη αποτέλεσε σημαντικό σταθμό της διαδρομής του κατά μήκος της Εγνατίας Οδού, κατευθυνόμενος προς τη Θεσσαλονίκη) φύτεψαν τους σπόρους μιας νέας θρησκευτικής πραγματικότητας.
Η στρατηγική θέση της Αμφίπολης στην Εγνατία Οδό λειτούργησε ως καταλύτης διάδοσης του Χριστιανισμού. Οι τέσσερις βασιλικές και ο περίκεντρος ναός μαρτυρούν μια περίοδο πνευματικής ακμής, όπου η αρχιτεκτονική και η τέχνη αντανακλούν την πολιτιστική δυναμική της εποχής.
Παρά τις σκληρές διώξεις από τις ειδωλολατρικές αρχές, οι χριστιανικές κοινότητες όχι μόνο επέζησαν αλλά και εδραιώθηκαν. Η μνήμη των μαρτύρων, ιδιαίτερα των έξι αγίων(Θεοκτίστου,Σίρρας,Μωκίου,Αύκτου Ταυρίωνος ,Θεσσαλονίκης), παρέμεινε ζωντανή, συμβολίζοντας την αντοχή και την πίστη τους.
Η Αμφίπολη αναδείχθηκε σε κομβικό σημείο πνευματικής μεταμόρφωσης, όπου η θρησκευτική παράδοση συναντά την ιστορική συνέχεια.
Η ιστορία των επισκόπων της Αμφίπολης είναι ένα συναρπαστικό χρονικό πνευματικής αντοχής και μεταμόρφωσης.
Ξεκινά με τον Μώκιο, ένα σύμβολο αντίστασης κατά τους διωγμούς του Διοκλητιανού το 303/4, ο οποίος μαρτύρησε για την πίστη του. Ο Νάρκισσος το 347 συμμετείχε στη Σύνοδο της Σαρδικής, διατηρώντας την εκκλησιαστική αυτονομία.
Ο Αλέξανδρος το 553 παρέστη στην 5η Οικουμενική Σύνοδο, ενώ ο Ανδρέας ο Αμαρτωλός το 691/2 συμμετείχε στην Πενθέκτη Σύνοδο, παρά τις καταστροφές της εποχής.
Οι μεταγενέστεροι επίσκοποι Ιώσηφος (975) και Ινοκέντιος (1053) εμφανίζονται με λιγότερες λεπτομέρειες, ενώ ο Φίλιππος το 879/50 συνδέθηκε με την Επισκοπή Φιλίππων.
Κάθε επίσκοπος αντιπροσωπεύει μια περίοδο πνευματικής προσαρμογής και επιβίωσης, μέσα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο ιστορικό τοπίο.
Στα βυζαντινά χρόνια, η Αμφίπολη μεταμορφώθηκε σε ένα ζωντανό σταυροδρόμι πνευματικότητας και οικονομίας, όπου το Άγιον Όρος έγγραψε τη δική του ιστορία.
Ο Στρυμόνας κυλούσε σαν μια ζωντανή αρτηρία, συνδέοντας τη θάλασσα με την ενδοχώρα, ενώ δύο επιβλητικοί πύργοι – του Μαρμαρίου και του Χάνδακα – στέκονταν φρουροί στις όχθες του. Κάθε πύργος ήταν κάτι περισσότερο από ένα απλό κτίσμα: ήταν σύμβολα δύναμης, πνευματικότητας και διοικητικής οργάνωσης.
Οι μοναχοί των Μονών Παντοκράτορος και Χιλανδαρίου δεν ήταν απλοί ιδιοκτήτες γης. Ήταν θεματοφύλακες ενός πολιτισμού, δημιουργώντας ένα δίκτυο που ξεπερνούσε τα στενά γεωγραφικά όρια. Τα μετόχια τους ήταν ζωντανοί οργανισμοί, που άνθιζαν μέσα από την πολύπλευρη σχέση τους με τον τοπικό πληθυσμό.
Η Αμφίπολη έγινε έτσι ένα μωσαϊκό όπου η μοναστηριακή παράδοση συναντούσε την καθημερινή ζωή, όπου κάθε πέτρα και κάθε ποτάμι έκρυβε μια ιστορία πνευματικής αναζήτησης και κοινωνικής συνύπαρξης.
Αυτά προς το παρόν. Η Αμφίπολη δεν εξαντλείται σε ένα αφιέρωμα. Έχει πολλά ακόμη να δείτε π.χ.η ξύλινη γέφυρα στην οποία σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στην εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον της Ελλάδας το 480 π.Χ., ο Πέρσης βασιλιάς διέβη τον Στρυμόνα ποταμό κατασκευάζοντας μια ξύλινη γέφυρα στην περιοχή της Αμφίπολης.
Η γέφυρα αυτή ήταν ένα σημαντικό τεχνικό επίτευγμα της εποχής, καθώς επέτρεψε στο τεράστιο στράτευμα του Ξέρξη να διασχίσει τον ποταμό. Ο Ηρόδοτος περιγράφει λεπτομερώς πώς οι Πέρσες μηχανικοί κατασκεύασαν τη γέφυρα χρησιμοποιώντας πλοία και ξυλεία, δημιουργώντας μια πρόχειρη αλλά λειτουργική διάβαση.
Επίσης το Βόρειο τείχος της Αμφίπολης : Στο βόρειο τείχος της Αμφίπολης, οι πύλες μιλούν μια σιωπηλή ιστορία αιώνων. Δύο είσοδοι, σε διαφορετικά επίπεδα, αφηγούνται την εξελικτική πορεία της πόλης.
Η αρχική πύλη, χαμηλότερα, φυλάει τα ίχνη της κλασικής εποχής. Οι “Θράκιες Πύλες”, όπως τις αποκαλούσε ο Θουκυδίδης, με την εσωτερική και εξωτερική αυλή, μαρτυρούν μια οργανωμένη αμυντική στρατηγική.
Πάνω από αυτήν, μια νεότερη πύλη υψώνεται, γεννημένη από τις προσχώσεις που έκλεισαν την αρχαία είσοδο. Δύο επίπεδα, δύο εποχές, μια αδιάκοπη ροή ιστορίας, όπου κάθε λίθος και κάθε άνοιγμα κρύβει μια αφήγηση επιβίωσης και μεταμόρφωσης.
Η τοποθεσία κοντά στην Αμφίπολη ήταν στρατηγικής σημασίας, καθώς επέτρεπε στο στράτευμα να προχωρήσει προς την κεντρική Ελλάδα.
Αυτά προς το παρόν.Όσο για τις φωτογραφίες το διαδίκτυο έχει αρκετές. Για οποιαδήποτε άλλη βοήθεια είμαι στην διάθεσή σας
Με τιμή
Πόπη Γαρούφα Χαριτωνίδου
Αρχαιολόγος- Ιστορικός Τέχνης-Συγγραφέας.
