Η πρωτοβουλία SAFE και η συμμετοχή τρίτων χωρών

Η Security Action for Europe (SAFE) αποτελεί μια καινοτόμο πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας με συνολική χρηματοδότηση ύψους 150 δισ. ευρώ. Αυτή η στρατηγική απαντά στις αυξανόμενες προκλήσεις ασφαλείας που προκύπτουν από τη μεταβαλλόμενη γεωπολιτική κατάσταση, ειδικά λόγω της ρωσικής επιθετικότητας κατά της Ουκρανίας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διάφορες κοινές προμήθειες και επιτρέπει τη συμμετοχή τρίτων χωρών με αυστηρές προϋποθέσεις.

Το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων ενέκρινε πρόσφατα τον Κανονισμό 7926/25, που διασαφηνίζει τη διαδικασία συμμετοχής και χρηματοδότησης τρίτων χωρών σε προγράμματα παραγωγής αμυντικού υλικού εντός των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Τομά Ρενιέ, αυτός ο κανονισμός είναι κρίσιμης σημασίας για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας του SAFE.

Κανόνες συμμετοχής και προϋποθέσεις

Αυτός ο κανονισμός καθορίζει αυστηρούς κανόνες για τη συμμετοχή των κρατών-μελών, των χωρών της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ), της Ουκρανίας και τρίτων χωρών. Οι επιταγές του περιλαμβάνουν:

• Η διαδικασία των κοινών προμηθειών απαιτεί τουλάχιστον δύο χώρες, από τις οποίες η μία πρέπει να είναι κράτος-μέλος που λαμβάνει χρηματοδότηση μέσω του SAFE, ενώ η δεύτερη μπορεί να είναι κράτος-μέλος, χώρα της ΕΖΕΣ, η Ουκρανία ή τρίτη χώρα με συμφωνία NBI (Άρθρο 20).
• Οι ανάδοχοι και υπεργολάβοι απαιτείται να είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ, την ΕΖΕΣ ή την Ουκρανία, με το ποσοστό εξαρτημάτων από τρίτες χώρες να μην υπερβαίνει το 35% της αξίας του τελικού προϊόντος (Άρθρο 16, παρ. 10).
• Τρίτες χώρες μπορούν να συμμετάσχουν μέσω διμερών ή πολυμερών συμφωνιών (Άρθρο 17), οι οποίες απαιτούν ομοφωνία στο Συμβούλιο της ΕΕ.

Ο Τομά Ρενιέ υπογράμμισε ότι το 65% των εξαρτημάτων θα πρέπει να προέρχεται από την ΕΕ, την ΕΖΕΣ ή την Ουκρανία, ενώ το υπόλοιπο 35% μπορεί να προέρχεται από τρίτες χώρες, εφόσον έχουν υπογράψει NBI ή είναι υποψήφιες για ένταξη χώρες. Η συμμετοχή μπορεί να περιοριστεί αν μια τρίτη χώρα αποτελεί άμεση απειλή για τα συμφέροντα ασφάλειας της ΕΕ ή ενός κράτους-μέλους, όπως αναφέρεται στο Άρθρο 16.

Πλαίσιο συνεργασίας μέσω του NBI

Η Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας και Άμυνας (NBI) παρέχει ένα μη δεσμευτικό πλαίσιο συνεργασίας που ενισχύει τη συνεργασία της ΕΕ με τρίτες χώρες στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας, σύμφωνα με τη Στρατηγική Πυξίδα του 2022. Αυτή η συνεργασία περιλαμβάνει κοινές πρωτοβουλίες σε τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια και η διαχείριση κρίσεων, καθώς και υποστήριξη προς την Ουκρανία. Μέχρι τον Μάιο του 2025, η ΕΕ έχει υπογράψει NBI με χώρες όπως η Αλβανία, η Ιαπωνία, η Νορβηγία και άλλες.

Η Τουρκία και οι όροι συμμετοχής στο SAFE

Η Τουρκία, ως υποψήφια χώρα για την ένταξή της στην ΕΕ, μπορεί θεωρητικά να συμμετάσχει στο SAFE, εφόσον πληροί ορισμένες προϋποθέσεις. Αυτές περιλαμβάνουν την υπογραφή μιας NBI με την ΕΕ, καθορίζοντας τους όρους συμμετοχής, και τον έλεγχο των ανάδοχων ή υπεργολάβων από την Τουρκία ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν ελέγχονται από τρίτες χώρες εκτός της ΕΕ, ΕΖΕΣ ή Ουκρανίας. Επίσης, το ποσοστό εξαρτημάτων από τρίτες χώρες και οι πολιτικές ελευθέρας σχεδίασης πρέπει να πληρούν αυστηρές προδιαγραφές.

Επιφυλάξεις και προοπτικές της συμμετοχής της Τουρκίας

Η Ελλάδα, μαζί με την Κύπρο, έχει εκφράσει ανησυχίες σχετικά με τη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE. Η διαδικασία απαιτεί ομοφωνία για τη σύναψη οποιασδήποτε NBI και οι χώρες μπορούν να ασκήσουν βέτο, αν κρίνουν ότι η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας απειλεί τα εθνικά τους συμφέροντα. Η Ελλάδα μπορεί να ζητήσει αυστηρότερες εγγυήσεις ή και να αντιταχθεί στη συμμετοχή τουρκικών εταιρειών, επικαλούμενη γεωπολιτικές εντάσεις και απειλές για την εθνική ασφάλεια. Ο εκπρόσωπος της Κομισιόν έχει επισημάνει ότι οι ανησυχίες αυτές ληφθήκαν σοβαρά υπόψη κατά την εκπόνηση του SAFE.

Επόμενα βήματα και στρατηγικά σχέδια

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δώσει προθεσμία έξι μηνών από την έναρξη ισχύος του SAFE για την υποβολή αρχικών σχεδίων επενδύσεων στην αμυντική βιομηχανία. Τα κράτη μέλη θα υποβάλουν εκθέσεις προόδου ανά εξάμηνο, με τη δυνατότητα να συνοδεύονται από νέα αιτήματα χρηματοδότησης. Η Ελλάδα φαίνεται πρόθυμη να καταθέσει τα δικά της σχέδια, εστιάζοντας σε προτάσεις που προέρχονται από το νέο Ελληνικό Κέντρο Αμυντικής Καινοτομίας.

Αυτή η πρωτοβουλία δεν αποτελεί απλώς μια αντίδραση στις γεωπολιτικές τάσεις, αλλά και μια στρατηγική ενίσχυσης της αμυντικής συνεργασίας και ασφάλειας στην περιοχή. Οι εξελίξεις αυτές αναμένεται να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στη θέση και την επιρροή της Ευρώπης στο διεθνές σκηνικό.